پسح نشانه اولین میثاق بشریت با گرانبهاترین وثیقه الهی می باشد و آن پیام آور عدالت و آزادی در بیش از سه هزار وسیصد سال پیش که از زبان رسول بزرگوارش موسی بن عمرام، پرچم دار توحید، آزادی و عدالت به قوم بنی اسرائیل ارزانی شد.
واژه پسح در فرهنگ زبان عبری به معنای گذر کردن است، گذر کردن از سیاهی کفر به سفیدی، گذر کردن از مرز بردگی به آزادی.
در تورا مشتق این کلمه با لفظ پاسح به معنای عبور نمودن، جشن و رحم کردن در نظر گرفته شده است. پس از خروج بنی اسرائیل از مصر، در سفر خروج کتاب مقدس بر این امر تاکید شده که واقعه خروج از مصر به نام یادواره ای از دوران اسارت بنی اسرائیل و رهایی آنان از قید بردگی، هرگز فراموش نشود. بدین جهت تکلیف شده است که این روز را بخاطر بسپارید و هر ساله در غروب روز چهاردهم نیسان که درختان شکوفه کرده اند و برابر با اوایل بهار است، در مدت هفت روز برای یادآوری دوران بردگی با خوردن نان فطیر (مصا) که بخشی از آن سنت است، عید آزادی یا پسح جشن گرفته و برای همیشه حفظ شود و به صراحت گفته شده ماه نیسان برای شما اول همه ماه ها باشد.
قرن هاست یهودیان در سرتاسر گیتی هر ساله با فرا رسیدن پانزدهم ماه عبری نیسان یکی از مهم ترین اعیاد مذهبی خود پسح را با شکوهی خاص جشن گرفته اند.
خانواده ها در دو شب اول و دوم گرد سفره مخصوص سدر (سدر کلمه ای است عبری به معنای ترتیب) جمع میشوند و با نوشیدن یایین و غذاهایی و نیز با اجرای مراسم مذهبی و خواندن هگادا (شرح ماجرای خروج از مصر، توضیح اجرای مراسم) توسط یکایک اعضای خانواده، یادآور قیام حضرت موسی، وقایع خروج از مصر، رها شدن اجداد خود از ستم بردگی و نیز خواندن متونی در ستایش از خداوند شب را به انجام می رسانند. گفتنی است سدر نیز یکی از سمبول های این جشن می باشد. روی آن بازوی کباب شده گوسفندی قرار دارد که نشانه بره ای است که یهودیان هنگام خروج از مصر آن را قربانی نمودند. حَلِق که مخلوطی از سیب، گردو، خرما، شراب و غیره می باشد، یادآور گِلی می باشد که در آن دوران قوم بنی اسرائیل اجبارا با آن خشت می ساختند. مارور یا سبزی تلخ نشانگر مشقات و سختی های اجدامان در سرزمین مصر می باشد. مصا یا نان فطیر که از خمیر ور نیامده پخته شده باشد و آن یادآور خروج اجدادمان بوده که با شتابی که داشتند حتی فرصت آن را نداشتند که خمیرشان ور آید، ناگزیر از خمیر ترش نشده “فطیر” استفاده نمودند و نان فطیر تهیه نمودند.
در آیین یهود این سنت دیرینه طبق هگادا که توسط علمای یهود تدوین شده است، اجرا میشود. ضمن آنکه هر یک از بخش ها دارای تعبیر و تفسیر خاصی می باشد که مختصری از مفاهیم و نشانه های هر بخش عنوان میشود.
1. קדש (تقدیس)
شروع مراسم همانند دیگر اعیاد و شب های شبات همراه با تقدیس می باشد. طی چهار مرحله یایین نوشیده میشود، نیز دعای ویژه ای خوانده میشود و آن به منظور سپاسگزاری از نعمات و خشنودی از فرامین خداوند می باشد.
2. ורחץ (شستن دست ها)
شستن دست ها در چند نوبت انجام میشود و منظور طهارت دست هاست. با امید آنکه طهارت قلب ها را در سال نو همراه داشته باشد.
3. כרפס (خوردن کرفس)
در آغازین بهار سبزی سمبل تجدید حیات نباتات به شمار می رود و تشبیه شده به یک دگرگونی و حیات مجدد بنی اسرائیل پس از آزادی.
4. יחץ (نصف کردن مصا)
در مراسم سدر سه قرص مصا (نان فطیر) به یادبود سه جد بزرگوار بنی اسرائیل یعنی ابراهام، اسحاق و یعقوب بر سر سفره قرار دارد. رسم است قرص وسطی را دو نیم کرده، نصف بزرگتر را تحت عنوان “افیقومن” در پنهان می گذارند و آن به منظور تشویق و برانگیختن حس کنجکاوی کودکان جهت دنبال کردن مراسم می باشد.
5. צגד (شرح خروج از مصر)
تعریف مشروح وقایع و معجزات خداوند بطور کامل از فرایض دینی مهم در این شب محسوب می شود که معمولا توسط بزرگ فامیل بیان می شود.
6. רחצה (شستن دست)
نوبت دوم طهارت دست ها که با ترتیبی خاص توسط کوچکترها انجام میشود.
7. מוציא מצה (دعا برای نان)
خواندن براخا (دعا) ویژه جهت خوردن نان که معمولا از فرایض مهم یهودیان می باشد که قبل از صرف غذا با زدن نان فطیر بر نمک انجام میشود.
8. מרור (سبزی تلخ)
خوردن سبزی تلخ، یادآور باورهای تلخی است که اجدادمان در دوران بندگی در مصر متحمل شدند.
9. כורך (پیچیدن لقمه)
در این بخش لقمه ای مشتمل بر سبزی (کاهو)، مصا و حلق (حروست) را پیچیده و می خورند. (حلق تشبیه شده به گِل و آن یادآور کار گل مالی و خشت زنی برده های عبرانی در مصر می باشد).
10. שלחן עורך
طبق هگادا به فرمان خداوند از همه دعوت میشود تا در این مراسم مقدس حضور یابند و می خوانند: هر کس گرسنه است بیاید و بخورد، هر کس محتاج است بیاید و پسح را با ما جشن بگیرد.
رسم است تخم مرغ خورده شود و آن نشانگر رفتار افراد صالح و پارسا می باشد که در مقابل مشقات و مصائب زندگی ضعف نشان ندهند، استوار و مقاوم بمانند.
11. צפון ברך (گفتن دعای پس از غذا)
طبق سنت یهودیان پس از صرف غذا دعای مخصوصی خوانده میشود. در شب پسح قبل از خواندن دعای پایان غذا افیقومن یا نیمه پنهان مصا را می خورند، به تعبیری نشانه پاداش الهی است.
12. הלל נלצה
در خاتمه گزیده ای از مزامیر داوود به نشانه قدرشناسی و سپاس از مراحم و معجزات خداوند که هنگام خروج بنی اسرائیل از مصر صورت گرفت، قرائت میشود.