استر و مردخای

1 نمای بیرونی از زیارتگاه استر و مردخای  برای دیدن تصاویر 360 درجه ای (پاناروما) از زیارتگاه استر و مردخای لطفا کلیک کنید

زیارتگاه استر و مردخای
طبق بررسی ها و شواهد موجود در سال 539 قبل از میلاد ، پس از در هم شکستن و واژگون شدن حکومت بابل توسط کوروش کبیر، اولین مهاجرت یهودیان به ایران انجام گرفت و در مدت کوتاهی از سه سمت غرب، مرکز و شمال در اقصی نقاط ایران متمرکز شدند.
اگر چه آمار دقیقی دال بر تعداد و زمان ورود یهودیان به ایران و دگر شهرها موجود نیست . اما آنچه مسلم است یهودیان ایران در مقایسه با دگر یهودیان مهاجر به کشورهای جهان دارای قدمت تاریخی و اصالت فرهنگی بیشتری هستند. گروهی از آنان خود را از سبط شیمعون (از فرزندان حضرت یعقوب) و برخی دیگر خود را از نسل حضرت داوید پدر حضرت سلیمان می دانند.
شهر همدان یا هکمتانه در زمان پادشاهان پارسی و هخامنشی ، از شهرهای مهم و ییلاقی به شمار می رفته و به همین جهت همواره یکی از پرجمعیت ترین مراکز یهودی نشین ایران محسوب می شده، طوریکه در قرن گذشته بازار همدان به نام بازار کلیمیان همدان هم معروف بود.
مقبره استر و مردخای
مقبره استر و مردخای در همدان از لحاظ عبادی جزء مهمترین زیارتگاه های یهودیان ایران و جهان محسوب می شود و همواره در نزد یهودیان مقام بالایی را دارا می باشد و از دیرباز از آنان (استر و مردخای) به عنوان ناجیان و پیامبران قوم یهود یاد می شوند و به عنوان یک اسطوره توانسته اند عامل مهمی در شکل گیری و تداوم حضور جامعه یهودی در ایران به ویژه در همدان به شمار آیند.
سالهاست، مقبره استر و مردخای جزء آثار میراث فرهنگی ایران به ثبت رسیده است. محل آن در گورستان قدیمی یهودیان در مرکز شهر همدان، ابتدای خیابان شریعتی قرار دارد.
گنبد روی آرامگاه برگرفته از سبک بناهای اسلامی می باشد، مصالح ساختمانی آن متشکل از سنگ و آجر که در دوران مغول (قرن هفتم) در زمان صدارت سعدالدوله بر روی ساختمان قدیمی تری که متعلق به قرن سوم هجری بوده بنا شده است ضمن آنکه از دیرباز یهودیان، بخش هایی از زمین های اطراف آن را به عنوان قبرستان استفاده می بردند.
در دوران قاجاریه بخشی از این قبرستان توسط یکی از ملاکان بزرگ متصرف گردید، که بعد از شکایت حبرای وقت (انجمن) به شخص ناصرالدین شاه و دخالت وی، در عوض آن زمینی دیگری جهت قبرستان در سمت دیگر زیارتگاه به جامعه یهودیان همدان واگذار گردید، همچنین در زمان حکومت رضا شاه به جهت ایجاد طرح خیابان کشی، آرامگاه محدود و بخش اعظم آن به پارک تبدیل گردید.
نمای داخلی زیارتگاه متشکل از : مدخل ورودی، دهلیز، مقبره، ایوان و شاه نشین می باشد. در وسط اطاقی مربعی شکل، بروی دو مقبره، دو صندوق منبت کاری شده نفیسی خود نمایی می کند.
صندوقی که دارای قدمت بیشتری است و در ضلع جنوبی قرار گرفته متعلق به استر می باشد . اطراف صندوق متونی با خطوط عبری، مزین شده و به نوعی اشاره شده به ساختن این صندوق.
صندوق دوم که تقریبا شبیه صندوق استر می باشد متعلق به مردخای می باشد که توسط استاد عنایت الله ابن حضرت قلی تویسرکانی یکی از منبت کاران برجسته در سال 1300 (متعلق به قرن هشتم و نهم) ساخته شده است.
همچنین بر بالای دیوار مقبره نیز، کتیبه ای گچ بری با خط برجسته ی عبری نقش گرفته. با بررسی کتب مذهبی یهودیان به ویژه مگیلت (طومار) استر و نیز نوشته های مورخین یونانی راجع به داستان استر و مردخای به ویژه در مورد هویت مدفونین این بقعه به ویژه شخص اخشوروش، تاکنون نظرات مهمی بیان شده است.
در تاریخ یونان باستان نام اخشوروش، اسیروس ترجمه شد است و بیشتر روایت آن به شرح احوالات خشایار شاه و گاهی هم به اردشیر نسبت داده شده
در طومار استر سال واقعه را چهل سال بعد از آزادی و مهاجرت از بابل ذکر نموده است ، به عبارتی در زمان داریوش اول یا داریوش بزرگ، این گونه اشاره شده، وقتی پادشاه در حال مستی از همسرش (وشتی) می خواهد که در میان مدعوین حضور یابد، ملکه ازاین امر امتناع می کند و از آمدن خودداری می کند.
از سوی دیگر طبق مستندها و باور برخی از مورخین خشایارشاه فرزند داریوش بزرگ هخامنشی بود و در مراسم جشن های سلطنتی بر همسر خود خشم گرفت و به جای او یک دختر یهودی را به نام استر به عنوان ملکه ایران برگزید.
هردوت تاریخ نگار یونانی می نویسد که داریوش از همسر اول خود که دختر کوروش کبیر بوده جدا شده.
در روایتی دیگر اینگونه بیان شده:
اردشیر پسر خشایار، «اردوان» با دختری از یهود به نام استر که خواهر زاده یکی از درباریان یعنی مردخای بوده، ازدواج کرد. به این ترتیب یهودیان در دربار اردشیر نفوذ بیشتری را کسب نمودنند. در این میان یکی از درباریان با نفوذ و با قدرت به نام هامان نسبت به نفوذ روز افزون یهودیان حسادت نمود و از این رو موفق می شود با نیرنگ فرمان قتل عام یهودیان را از شخص شاه بگیرد.
اما با هبستگی یهودیان به ویژه با سیاست های مدبرانه مردخای و فداکاری دختر عمویش استر، این توطئه شوم عقیم می ماند.
به عبارتی معجزه ای با نام پوریم به وقوع پیوست.
یهودیان جهان قرنهاست، پوریم را در شرایط مختلف به یاد آورده و گرامی می دارند.
در فرهنگ لغت پارسی واژه پوریم از ریشه پور به معنی قرعه آورده شده است رسم است. همه ساله در روز سیزدهم ماه آدار، به یاد سه روز روزه داری یهودیان در آن دوران، یک روز تعنیت می گیرند و در شب سیزدهم و روز چهاردهم ماه آدار مگیلای استر (شرح وقایع) را از روی طومار مخصوصی می خوانند و مراسم جشن پوریم را با قرعه ها برگزار می کنند.
با وجود آنکه مورخین تضادهایی را در هویت خشایارشاه بیان نموده اند، اما در مگیلت استر، سریعا نام پادشاه را اخشوروش ذکر نموده و نیز جد پدری استر و مردخای را از اسباط بنه اسرائیل ذکر نموده است.
در کتاب حبیب لوی نیز، اسامی ذکر شده در مگیلای استر (طومار) را جزو خدایان بابلی ذکر نموده.
ناگفته نماند، در زمان کمبوجه فرمان کوروش بزرگ برای ساختن معبد مقدس (دوم) در اورشلیم متوقف گردید. اما در زمان داریوش بزرگ مجددا فرمانی مبنی بر آغاز فعالیت ها صادر گردید و در سال ششم شاهنشاهی داریوش ساختمان معبد به اتمام رسید و همین امر باعث ایجاد نوعی احساس الفت و احترام از جانب یهودیان نسبت به داریوش گردید.
عزرا و نحمیا انبیای یهود و وقایع نگار زمان هخامنشی، دستور تمام کردن ساختمان معبد دوم را توسط داریوش به نگارش در آورده اند.
ضمن آنکه، یادآور شدن هنگام صدور فرمان (در آن جلسه) ملکه هم حضور داشت. اگر چه نام ملکه مشخص نشده، ولی حدیث زده می شود آن ملکه احتمالا استر باشد.
منابع مورد استفاده:
برگرفته از یادداشت های بیژن آصف، دکتر کوروس کیوانی و مجله بینا

 

2 زیارتگاه استر و مردخای

3 کوچه استر مردخای، ابتدای خیابان عباس آباد - برگرفته از آرشیو موزه همدان سال 1330 شمسی

4 درب ورودی داخل کوچه آرامگاه استر و مردخای: ساعات بازدید:همه روزه از 9 صبح الی 13 بعد از ظهر  از 16 تا 19 جمعه بعد از ظهر ها و شنبه ها تعطیل است.

5 زیارتگاه استر و مردخای بهار 2012

6 زیارتگاه استر و مردخای

7 زیارتگاه استر و مردخای

8 زیارتگاه استر و مردخای - همدان 1345 خورشیدی: اواسط 1980 میلادی سازمان میراث فرهنگی همدان ضمن مرمت بخش هایی از بنای استرومردخای تغییراتی را به شرح زیر اعمال نمود: * قفل قدیمی دربوروی سنگی که با اصول و طراحی استثنایی فقط از اخل باز می شد تعویض و به جای آن قفل فلزی بزرگی را در خارج درب نصب نمودند. * بعضی از دیوارهای آجری،رنگ گردید وهمچنین نقش ها و نوشته های گچبری داخل مقبره که همگی یکرنگ بودند، با رنگ سیاه تفکیک گردید. * نرده های مشرف به خیابان اصلی که نقش آن از کاشیکاری های اصیل ایرانی، تأثیر گرفته بود و به شکل ستاره ما غن داود خودنمایی می کرد تعویض و تبدیل به نرده ی (پروفیل) سبک و ساده ای شدند . برگرفته از یادداشت های یاسی گبای

9 زیارتگاه استر و مردخای 1345 خورشیدی  برگرفته از آرشیو یاسی گبای

10 زیارتگاه استر و مردخای همدان بهار 2012

11 زیارتگاه استر و مردخای

12 زیارتگاه استر و مردخای

 

13 زیارتگاه استر و مردخای

14 زیارتگاه استر و مردخای 1345 خورشیدی  برگرفته از آرشیو یاسی گبای

 

15 زیارتگاه استر و مردخای  برگرفته از آرشیو Diarna

16 زیارتگاه استر و مردخای بهار 2012

 

17 زیارتگاه استر و مردخای

 

18 زیارتگاه استر و مردخای  برگرفته از آرشیو Diarna

19 زیارتگاه استر و مردخای بهار 2012

20 زیارتگاه استر و مردخای

21  زیارتگاه استر و مردخای - همدان 1345 خورشیدی: مقبره استرومردخای، تا سال 1970 قبل از اجرای پروژه بازسازی وطرح توسعه بنای آن به ظاهر نسبتاً فرسوده و در میان بی شماری از خانه ها و آپارتمان های زشت شهری مخفی وگم به نظر می رسید و فقط از راه یک کوچه باریک وخاکی قابل دسترس بود به طوری که نمای بنا مقبره از خیابان هم به سختی قابل رویت بود، از این رو انجمن کلیمیان تهران، طی یک بررسی طرح نوسازی مقبره استرومردخای (در همدان) را به مهندس یاسی گبای واگذار نمودند. برگرفته از یادداشت های یاسی گبای

22 زیارتگاه استر و مردخای

23 یکی از جذاب ترین قسمت های این بقعه قدیمی، درب ورودی سنگی بسیار کوتاه آن است، این درب از سنگ گرانیت یک پارچه و ضخیم ساخته شده است و در یک گودی مملو از روغن گردش می کند . طراحی قفل درب به شکلی بوده که قفل در داخل قرار داشته (از قسمت ورودی فاقد قفل و حتی دستگیره بوده)، هنگام بسته بودن درب،جهت بازنمودن آن،از سوراخی که بر روی آن تعبیه شده بود،می توانستند به آن قفل دسترسی پیا کنند.

24 زیارتگاه استر و مردخای

25 زیارتگاه استر و مردخای  برگرفته از آرشیو Diarna

26 زیارتگاه استر و مردخای

27 زیارتگاه استر و مردخای 1345 خورشیدی  برگرفته از آرشیو یاسی گبای

28 زیارتگاه استر و مردخای

29 زیارتگاه استر و مردخای

30 زیارتگاه استر و مردخای

31 زیارتگاه استر و مردخای

32 زیارتگاه استر و مردخای  برای دیدن تصاویر 360 درجه ای (پاناروما) از زیارتگاه استر و مردخای لطفا کلیک کنید

33 زیارتگاه استر و مردخای

 

34 زائر محترم: آرامگاهی که هم اکنون زیارت می فرمایید آرامگاه استر و مردخای نام دارد و با استناد به کتب تاریخی در زمان ارعون خان مغول ساخته شده و بسال 1402 میلادی بصورت فعلی در آمده است. مرقد سمت راست متعلق به مردخای از انبیائ بنی اسرائیل بوده و مرقد سمت چپ متعلق به استر برادرزاده اوست که بوسیله شخصی بنام عنایت الله توسرکانی ساخته شده. از نظر قدمت تاریخی زمان هخامنشیان و دوران سلطنت " اخشوروش" که بنا به قول برخی از مورخین " خشایار شا" بوده است می رسد. شرح واقعه: استر بعنوان ملکه وقت انتخاب می شود و هامان وزیر اعظم پادشاه با مخالفتهای خود نسبت به مردخای که در برابرش کرنش و تعظیم نکرده بود و فقط در مقابل خدای خویش سر تعظیم فرود می آورد زمینه های یک توطئه را بر علیه قوم مردخای فراهم ساخته بود . به استعانت پروردگار بزرگ که همواره حامی و نگهدارنده بندگان موحد خویش است مقاصد شوم او نزد پادشاه معلوم و در روزی چون چهاردهم ماه عبری آدار به مجازات اعمال خود میرسد. و بهمین مناسبت روز سینزدهم همین ماه برای قوم یهود روزه واجب است که بعنوان شکر گزاری گفته می شود و مشروح این جریان در طوماری بنام طومار استر ثبت و در همین روز در صحن آرامگاه قرائت می گردد. به امید قبول زیارت شما . کلیمیان همدان

35 بقعه استر و مردخای: بقعه استر و مردخای از بناهای مانده از دوره ایلخانیان (قرن 8) است که بر پایه بنایی قدیمی تر استوار گردیده . بموجب روایات تاریخی این بقعه آرامگاه استر ملکه خشایارشا و عموی او مردخای می باشد که در جریان وقایع زمان خود در پیشگیری از قتل عام یهودیان نقش موثری ایفا نموده اند. بدین جهت این محل در شمار یکی از زیارتگاههای آنان می باشد. مدریت میراثت فرهنگی استان همدان

36 زیارتگاه استر و مردخای

37 زیارتگاه استر و مردخای

38 زیارتگاه استر و مردخای

39 زیارتگاه استر و مردخای - همدان 1345 خورشیدی: طبق نوشته های مورخین (هرتفلید)قبرهای اصلی در عمق خیلی پایین تر از سطح زمین قرار گرفته اند ویقیناً صندوق های فعلی، همان صندوق های اولیه نیستند و حداقل طی این مدت بیش از یکبار تعویض شده اند. برگرفته از یادداشت های یاسی گبای

40 زیارتگاه استر و مردخای 1345 خورشیدی  برگرفته از آرشیو یاسی گبای

 

41 زیارتگاه استر و مردخای

42 زیارتگاه استر و مردخای

43 زیارتگاه استر و مردخای

44 زیارتگاه استر و مردخای

45 زیارتگاه استر و مردخای همدان بهار 2012

46 زیارتگاه استر و مردخای

47 زیارتگاه استر و مردخای

48 زیارتگاه استر و مردخای

49 زیارتگاه استر و مردخای

50 زیارتگاه استر و مردخای

51 زیارتگاه استر و مردخای 1345 خورشیدی  برگرفته از آرشیو یاسی گبای

52 زیارتگاه استر و مردخای همدان بهار 2012

53 زیارتگاه استر و مردخای

54 زیارتگاه استر و مردخای

55 زیارتگاه استر و مردخای

56 زیارتگاه استر و مردخای

57 زیارتگاه استر و مردخای

58 زیارتگاه استر و مردخای

59 زیارتگاه استر و مردخای

60 زیارتگاه استر و مردخای برگرفته از آرشیو سایت diarna

61 زیارتگاه استر و مردخای همدان بهار 2012

62 زیارتگاه استر و مردخای

63 زیارتگاه استر و مردخای

64 زیارتگاه استر و مردخای واژه " مردخای" در زبان عبری به معنای مرد کوچک می باشد. و نخستین بار این نام در مغیلای استر ذکر شده است، وی از شخصیت های کتاب کتوبیم (تنخ) می باشد. مردخای پسر یاییز از طایفه بنیامین بود که همراه پکتیا پادشاه کشور یهودا ، پس از خرابی بیت همقیداش در سال 597 قبل از میلاد به اسارت برده شد. او پس از ورود به ایران در تختگاه شوش اقامت گزید و دختر عمویش (استر) را که پدرش ابیحال را از دست داده بود به فرزند خواندگی پذیرفت. نام اصلی (استر) هدسه بوده ، اما به جهت آنکه ، او فوق العاده زیبا و خوش سیما بوده، نام استر را بر وی نهاده اند.

65 زیارتگاه استر و مردخای

66 زیارتگاه استر و مردخای

67 زیارتگاه استر و مردخای - همدان 2012 در خارج از مقبره محلی مخصوص برای روشن کردن شمع برای زائرین در نظر گرفته شده است.

 

68 زیارتگاه استر و مردخای - همدان 1345 خورشیدی: سقف کنیسا از داخل یکنقش آجرکاری ظریف دارد، ولی از خارج اسکلت آن به شکل یک ستاره داود بزرگ طراحی شده در واقع سقف اصلی را همین اسکلت ستاره شکل نگاه داشته ضمن آنکه جنبه ی نمادین «محافظت» را نیز دارد. جایگاه توراه«هِخال» به شکل یک مثلث که رأس آن به طرف بالا و نماد عروج به عالم بالا (روحانی)است. بالای هِخال یک نورگیرتعبیه شده که جهت نیایش های روزانه به خوبی نور آفتاب را به داخل منعکس میکند. برگرفته از یادداشت های یاسی گبای

69 زیارتگاه استر و مردخای 1345 خورشیدی  برگرفته از آرشیو یاسی گبای

70 تصویر نقاشی شده از صندوق اصلی توسط اوژن گلاندن، جهانگرد فرانسوی قرن نوزدهم نقاشی شده است . در گذشته رسم بود که زائران مستقیماً روی خود صندوق ها شمع روشن کنند و مراد بطلبند،متأسفانه به دلیلی سهل انگاری متولیان زمان،آن صندوق ها در یک آتش سوزی از بین رفته اند. برگرفته از آرشیو سایت diarna

71 زیارتگاه استر و مردخای برگرفته از آرشیو سایت diarna

72 زیارتگاه استر و مردخای

73 زیارتگاه استر و مردخای - همدان: در نوشته های هرتفیلد (Hertfeld) مورخ و باستان شناس اروپایی، بنای اصلی مقبره مربوط می شود به سال 1602 میلادی به عبارتی اوایل قرن هفدهم مقارن با حکومت قاجاریه که با فرمان مادر جمال الدوله، نمای بنای اصلی با طرحی از آجرهای ساده به تقلید از طرح بناهای امامزاده ها مشتمل بر دو اطاق کوچک، همراه با گنبدی که از خارج قابل رویت است و سقف اصلی مقبره را تشکیل می دهد . در زیر دو مقبره و روی هر مقبره یک صندوق کنده کاری چوبی قرار دارد. برگرفته از آرشیو سایت diarna

استر در تاریخ هنر و ادبیات یهود
کتاب استر از قرن ها قبل توجه بسیاری از نویسندگان و بخصوص استادان نقاش را جلب کرده است. «ژان راسین» شاعر و نمایشنامه نویس فرانسوی، درقرن 17 میلادی نمایشنامه ی «تراژدی استر» را نوشت که برای اولین بار در سال 1689 در پاریس اجرا شد و هنوز متن اصلی آن به عنوان نمو نه ی خوب ادبیات کلاسیک در مدارس فرانسه تدریس می شود. نقاشان متعددی نیز، کتاب استر را به تصویر در آورده اند و از خود شاهکارهایی بجا گذارده اند که به چند نمونه از میان آنها اشاره می شود

* قدیمی ترین نقاشی موجود از کتاب استر، فرسک های (نقاشی های دیواری) کنیسای قدیمی دورا اُروپُس (Doura-Europos) است که در حال حاضر در موزه ی ملی دمشق در سوریه نگهداری می شود. این کنیسا در سال 245 میلادی در کنار رود فرات ساخته شد و احتمالاً یکی از کهن ترین کنیساهایی است که کلیه ی دیوارهای آن به سبک فرسک های یونانی نقاشی شده بود.
از تصویرهای مربوط به کتاب استر، یکی به نام «پیروزی مردخای» است که هامان را در حال هدایت اسب مردخای نشان می دهد. در صحنه ی دیگری به نام «حکم جشن پوریم» اخشوروش در حال گرفتن جشن پوریم است.
* یک لیتوگرافی سیاه قلم از نقاش فرانسوی مشهور گوستاو دورِه(Gustave Doret) باقی است که استر را در حال ایستاده در مقابل اخشوروش نشان می دهد.
* تابلوی «استر در حضور اخشوروش» اثر جیووانی فَتوری (Giovanni Fatturi)، نقاش قرن نوزدهم ایتالیایی، استر را ـــ در حالی که ندیمه هایش او را نگه داشته اند ــ در مقابل پادشاه نشان می دهد.
* از معروف ترین آثاری که از استر نقاشی شده است یکی تابلوی «اخشوروش، هامان و استر» اثر رامبراند استاد هلندی قرن هفدهم است که در موزه ی پوشکین در مسکو نگهداری می شود .
* از رامبراند تابلوی دیگری نیز به نام «خلع کردن هامان» موجود است.
* اثر زیبای نیکولا پوسَن نقاش قرن هفدهم فرانسوی به نام (استر در حضور اخشوروش) یکی دیگر از آثار هنری با ارزش است .
دو تابلوی آخری در موزه ی هِرمیتاژ سن پیترزبورگ نگهداری می شوند.
تصویر 74
پس از انقراض حکومت بابل و به قدرت رسیدن هخامنشیان، پاشاهان این سلسله شوش را پایتخت اداری خود کردند ــ هر چند تخت جمشید پایتخت آیینی و تشریفاتی امپراطوری بشمار می رفت. در همان زمان اکباتان یا همدان امروزی پایتخت دیگر و محل اقامت تابستانی شاهان هخامنشی بود.
باید توجه کنیم که داستان استر، اگر فقط یک داستان نباشد، باید در شهر شوش اتفاق افتاده باشد. این یکی از دلایلی است که برخی از مورخین مقبره ی فعلی را متعلق به استر نمی دانند. تئوری دیگر این است که استر و مردخای، بعد از کشته شدن خشایارشاه، از ترس دشمنان به همدان رفتند و همان جا در گذشتند و مدفون گردیدند.
کتاب استر یکی از زیباترین و جذاب ترین داستان های تورات است. یکی از تفاوت های کتاب استر با بقیه ی طومارهای تورات این است که در طول این داستان از معجزه خبری نیست و در آن حتی یکبار هم نام خدا ذکر نشده است. شاید این شیوه ی نگارش باشد که به داستان جنبه ی واقعی تر می دهد و آن را در ردیف کتاب هاب تاریخی و نه کتاب های مذهبی می گذارد.خلاصه اینکه متن داستان، جلوه ی دیگری است از پیروزی روشنایی بر تاریکی و غلبه نیکی بر بدی .

 

نگرشی بر زیارتگاه استر و مردخای از دیدگاه سایت Dairna

 

    

 برای دیدن تصاویر 360 درجه ای (پاناروما) از زیارتگاه استر و مردخای لطفا کلیک کنید